एखाद्या
देशाच्या वेशभूषेवर तेथील संस्कृती, चालीरीती, धर्म याच बरोबर हवामान यांचा प्रभाव
पडलेला असतो. धर्म-संस्कृती हा दुय्यम घटक झाला पण स्थानिक हवामान हा वेशभूषा
रचनेतील महत्वाचा घटक मनाला गेलेला आहे. धर्म एक असूनही वेगवेगळ्या प्रदेशातील
लोकांच्या वेशभूषा ह्या वेगवेगळ्या असू शकतात. भारताचेच उदाहरण घ्याचे झाले तर
उत्तर भारतातील वेशभूषा हि पश्चिम भारत, मध्य भारत, पूर्व भारत, तसेच दक्षिण भारत
यांच्यापेक्षा भिन्न आहे. थोडक्यात भारतातील वेगवेगळ्या प्रदेशाच्या वेशभूषा ह्या त्या
त्या प्रदेशाच्या हवामानाशी निगडीत आहेत.
अरब
खंडातील वेशभूषा हि येथील अतिउष्ण वातावरण, वाळवंट यापासून संरक्षण व्हावे अशी
बनली आहे. अरब खंडातील सर्व देशात सारखीच वेशभूषा वापरली जाते. अलीकडच्या काळात
ज्या त्या देशाच्या परंपरेची कमी अधिक प्रमाणात छाप वेशभूषेवर पडलेली आहे.
अमिराती, ओमानी, सौदी, बहारेनी हे लोक त्यांच्या विशिष्ट प्रकारच्या वेशभूषेवरून
चटकन ओळखता येवू शकतात.
अरब
खंडातील वेशभूषा हि बेडोईन संस्कृतीचा वारसा आहे. अरबी भाषेत बेडू म्हणजे उघड्या
वाळवंटात वसती करून राहणारे समूह. बेडू लोकांच्या अनेक वेगवेगळ्या जमाती आहेत.
बेडू शब्दाचा अपभ्रंश होऊन इंग्रजीत या संस्कृतीसाठी बेडोईन (Bedouin Culture) हा
शब्द बनला आहे. जेंव्हा बेडू लोक वाळवंटात वसती करून राहायचे अर्थातच वाळवंटातील
उष्णता, वाळूचे वादळ व धूळ यासून स्वतःचे संरक्षण व्हावे अशीच वेशभूषा ते परिधान
करायचे. सूर्याच्या उष्णतेपासून संरक्षण व्हावे यासाठी पूर्ण भयाचे व सर्वांग
झाकले जाईल असा पोशाख ते वापरत. तर वाळूच्या वादळापासून संरक्षण होण्यासाठी स्त्री
व पुरुष हे विशिष्ट कापड डोक्यावर किंवा चेहऱ्या भोवती गुंडाळायचे. हि शेकडो
वर्षाची परंपरा आजच्या अरब वेशभूषेतही पाहण्यास मिळते. जगात आधुनिकीकरण झाले.
जुन्याच्या जागी अनेक आधुनिक वस्तू आल्या परंतु अरब खंडातील अरबी लोक अजूनही
आपल्या संस्कृतीशी घट्ट बांधलेले आहेत हे त्यांच्या वेशभूषेवरून प्रकर्षाने
जाणवते.
पुरषांची
वेशभूषा :
अमिराती
पुरुषांच्या वेशभूषेत मुख्यत्वे कंदुरा किंवा तोब, केफिया, टाकिया, इगाल, आणि इजार
या गोष्टींचा समावेश असतो. कंदुरा (Kandura) किंवा तोब (Thobe) हे पायापर्यंत अंग
झाकेल असे व लांब भायाचे वस्त्र आहे. या पेहरावाला वेगवेगळ्या अरबी बोलीभाषेत
वेगवेगळी नावे आहेत. ओमानी लोक याला दिशदशा (Dishdasha), सिरियात याला जलाबिया
(Jalabiyyah), मोरोक्कोत गन्दुरा (Gandora) तर अमिरात मध्ये याला कंदुरा म्हणतात.
तोब हा शब्द सर्वाधिक प्रचलित असून सौदी लोक याच नावाचा जास्त वापर करतात. कंदुरा
हे सर्वसाधारणपणे सुती कापडापासून बनवलेले असतात. थंडीच्या दिवसात वापण्यात येणारा
कंदुरा हा मेंढीच्या लोकरीपासून बनवलेला असतात. मुख्यत्वे सिरीया, इराक व सौदी
अरेबियाच्या काही भागात जेथे थंडी जास्त पडते त्या भागात हिवाळ्यात लोकरीचे कंदुरा
वापरतात. अमिराती आणि ओमानी लोक शक्यतो उघड्या गळ्याचे कॉलर नसलेले कंदुरा
वापरतात. त्यामानाने सौदी किंवा कतारी लोक जड कॉलर व भयाचे फॅशनेबल कंदुरा
वापरतात.
कंदुऱ्याचा
रंग बहुधा पांढरा असतो. सूर्य किरणे परावर्तीत व्हावीत असा यामागचा उद्देश असावा.
उन्हाळ्यात पांढरा रंग सर्वाधिक वापरला जातो. जशी थंडीची चाहूल लागते तसे
वेगवेगळ्या रंगाचे कंदुरा परिधान केलेले लोक पाहण्यास मिळतात. सोनेरी किंवा बदामी,
ब्राऊन, आकाशी निळा व राखाडी रंगाचे कंदुरा हिवाळ्यात मोठ्या प्रमाणात वापरेले
जातात. अरबी माणूस दिवसातून कामाच्या स्वरूपानुसार अनेकवेळा कंदुरा बदलू शकतात.
महत्वाच्या कामाला वेगळा, नामजा साठी वेगळा किंवा संध्याकाळी घालण्याचा वेगळा. एका
अमिराती माणसाकडे वेगवेगळ्या प्रकारचे अनेक कंदुरे असतात.
अमिराती
आणि ओमानी लोक गळ्याभोवती कापडाची सुंदर कलाकुसरीची वेणी परिधान करतात. हि वेणी
पाश्चात्य टाय प्रमाणे गळ्यात लटकलेली असते. याला केरकुशा (Kerkusha) म्हणतात.
केरकुशा असलेला कंदुरा अमिरातीत फार प्रसिध्द आहे.
कंदुऱ्याच्या
आत अरबी लोक पायाच्या घोट्यापर्यंत पायजमा किंवा लुंगी नेसतात घालतात त्याला इजार
(Izaar) म्हणतात. इजार कंदुऱ्यात झाकून केल्यामुळे दिसत नाही.
संपूर्ण
कंदुऱ्याच्या मापाचा कोट किंवा जाकेट सारखा वापरण्यात येणाऱ्या पोशाखाला बिश्त
(Bisht) म्हणतात. हा पोशाख फक्त महत्वाच्या कार्यक्रमाला, सणासुदीला, उत्सव वा
विवाह समारंभास परिधान करतात. बिश्त जाकेट सारखे वापरले जात असल्याने याचे रंग फार
उठावदार असतात. काळा, बदामी, राखाडी, ब्राउन रंगांचे बिश्त प्रसिद्ध आहेत. बिश्तचे
काठ सोनेरी धाग्यांनी विणलेले असल्यामुळे ते फार आकर्षक दिसतात. सौदी अरेबियामध्ये
काही ठिकाणी पारंपारिक पद्धतीने उंटाच्या केसापासून बनवलेली बिश्त वापरतात. बिश्त
परिधान करणे हे समृद्धीचे प्रतिक मानले जाते. बिश्त केवळ राज परिवारातील सदस्य,
मंत्री, उच्च पदस्थ सरकारी अधिकारी, मशिदीचे इमाम, जमातीचे प्रमुख असे लोकच
वापरतात.
पुरुष
डोक्यात जाळीदार टोपी घालतात त्याला येथे टाकिया (Takiya) किंवा घाफिया (Ghafiya)
म्हणतात. या टोपीच्या वर अरबी लोक एक प्रकारचा हेडस्कार्फ वापरतात त्याला केफिया
(Keffiyeh) किंवा घीत्रा (Ghitra) म्हणतात. केफियाचे अरब खंडात अनन्यसाधारण महत्व
आहे. येथील उष्णतेच्या तीव्रतेपासून, धूळ व वाळूपासून डोक्याचे व चेहऱ्याचे
संरक्षण व्हावे यासाठी हा बेडोईन पोशाखाचा महत्वाचा भाग आहे. अमिराती मध्ये
पांढऱ्या रंगाचा केफिया वापरतात. केफिया हे चौरसाकृती सुती कापड असते. त्याची
त्रिकोणी घडी घालून डोक्यावर ठेवतात. केफियाला पकडून ठेवण्यासाठी काळ्या रंगाची
गोलाकार नळी वापरतात. त्याला इगल (Egal / Igal) म्हणतात. डोक्यात घातलेली जाळीदार
टोपी टाकिया व इगल यांच्यामध्ये केफिया घट्ट बसवण्यात येतो.
केफिया
हा लोकरी पासूनही बनवतात. हिवाळ्यात लोकरीच्या केफियाचा वापर जास्त होतो.
केफियाच्या रंगावरून त्या माणसाचा हुद्दा, राष्ट्रीयत्व ओळखता येवू शकते. लाल व
पांढऱ्या रंगाचे केफिया अरब खंडात फार प्रचलित आहेत. लाल पांढऱ्या रंगाच्या
चौकड्या असणाऱ्या केफियाला शिमाघ (Shimagh) असेही म्हणतात. शिमाघचा वापर सौदी
अरेबिया आणि जॉर्डन याठिकाणी जास्त होतो. १९६० च्या दशकात पॅलेस्टाईनचे नेते यासर
अराफात यांनी काळ्या पांढऱ्या चौकड्या असलेल्या केफियाला पॅलेस्टाईनचे प्रतिक
बनवून एक मोठी राष्ट्रीयत्वाची चळवळ उभी केली. यासर अराफात यांचा पेहराव हा नेहमी
सैनिकी अथवा पाश्चात्य असायचा तरी ते केफिया व इगल परिधान करायचे. काळ्या पांढऱ्या
रंगाचा केफिया आता पॅलेस्टाईनची ओळख बनला आहे. वेगवेगळ्या बेडोईन जमातीचे वेगवेगळे
केफिया असू शकतात. त्यांच्या रंगावरून तो माणूस कोणत्या जमातीचा आहे हे समजते. ओमानी
लोक डोक्यात भरतकाम केलेली टोपी घालतात तिला कुमा (Kuma) असे म्हणतात. ओमानी
लोकांचा केफिया थोडासा भिन्न असून त्याला ते मस्सार (Massar) म्हणतात.
तरुण
अमिराती युवा वर्ग आजकाल इगल न वापरता केफिया डोक्याभोवती गुंडाळतात. या विशिष्ट
प्रकारच्या बांधलेल्या केफियाला हमदानिया (Hamadaniya) म्हणतात. केफिया हे कंदुऱ्याच्या
रंगाशी मेळ खाणारे असतात. केफियाचे प्रकार हे प्रसंग, हवामान व माणसाचा हुद्द
यावरून बदलत राहतात. केफिया बांधण्याच्या वेगवेगळ्या शैली आहेत. या शैली
वेगवेगळ्या देश्याच्या वेगवेगळ्या आहेत.
अरबी
लोक पायात नाआल (Na-aal) घालतात. नाआल एक प्रकारची चप्पल असून हि वेगवेगळ्या रंगत
उपलब्ध असते. कंदुऱ्याच्या रंगाशी जुळणारी नाआलचा रंग असतो. आजकाल अरबी लोक
नाआलच्या ऐवजी सामान्य बूटही वापरतात.
(क्रमशः)
