महाराष्ट्रात होऊन गेलेल्या अनेक राजवंशापैकी वाकाटक हे महत्त्वाचे राजघराने आहे. आजही या घराण्याचा इतिहास तितकासा परिचित नाही. ज्या काही ठोस पुराव्याच्या आधारावर वाकाटक राजघराण्याचा इतिहास परिचित आहे ती साधने म्हणजे काही ताम्रपट, शिलालेख, नाणी आणि धार्मिक ग्रंथातील उल्लेख इत्यादी. नवीन सापडलेल्या पुराव्यांच्या आधारावर या राजघराण्यावर सखोल संशोधन, अभ्यास आणि इतिहासाची पुनर्मांडणी करण्याची आवश्यकता आहे.
चंद्रपूर जिल्ह्यात अलिकडेच वाकाटक राजघराण्यातील शेवटचा राजा "पृथ्वीसेन द्वितीय" ची तांब्याची राजमुद्रा सापडली आहे. ही राजमुद्रा गोजोली गावातील प्रकाश उराडे यांनी व्यवस्थित जतन करून ठेवली होती. प्रकाश उराडे यांच्या मृत्यूनंतर त्यांचा मुलगा रंजित उराडे याने वडीलांची जुनी पेटी उघडली असता, त्यांना त्यात काही नाणी व तांब्याची नाण्यासारखी दिसणारी वस्तू आढळली. या तांब्याच्या गोल वस्तूवर काहीतरी लिहीलेले होते. रंजित यांनी कुतूहलापोटी याची अधिक माहीती घेतली असता इतिहास अभ्यासकांना ही वस्तू म्हणजे दुसरी तिसरी काही नसून ती वाकाटक राजा पृथ्वीसेन द्वितीय याची राजमुद्रा असल्याचे समजले. या राजमुद्रेमुळे वाकाटक राजघराण्याचा खूप मोठा इतिहासावर उजेड पडला आहे.
तांब्याच्या धातूपासून बनवलेली ही राजमुद्रा गोलाकार असून ती साधारण ६० ग्रॅम वजनाची आहे. या राजमुद्रेच्या सर्वात वरच्या भागावर बौद्ध देवता तारा (किंवा राज्यलक्ष्मी) हिचे चित्र आणि त्याखाली ब्रह्मी लिपीत (मध्यप्रदेशी लिपीत) आणि संस्कृत भाषेतील चार ओळींचा लेख कोरलेला आहे. लेख आणि देवतेची प्रतिमा ही उलटी कोरलेली आहे (Mirror Image). याचाच अर्थ या राजमुद्रेचा उपयोग राजआज्ञा, महत्त्वाचे आदेश साक्षांकित करण्यासाठी केला जात असे. या राजमुद्रेच्या मधोमध छिद्र असून तिथे कदाचित या राजमुद्रेला पकडण्यासाठी मुठ बसवण्याची व्यवस्था केलेली असण्याची शक्यता आहे. आणि कालांतराने ती मुठ विलग झाली असावी. या राजमुद्रेवरील लेखाचे देवनागरी लीप्यंतर पुढील प्रमाणे
"नरेन्द्रसेन - सत्सुनौ:
भुर्तरव्वाकाटक श्रीयः
प्रिथिविषेननृपते
जिगिशौर्ज्जयशासनं"
अर्थ : "नरेंद्रसेण याचा पुत्र पृथ्वीसेन याची ही राजमुद्रा"
या मुद्रेचे ऐतिहासिक महत्त्व लक्षात घेता नागपूरच्या मध्यवर्ती संग्रहालयाच्या विनंतीवरून रंजित उराडे यांनी उदार मनाने ही राजमुद्रा नागपूर मध्यवर्ती संग्रहालयास दान केली आहे. लवकरच हा ठेवा इतिहास प्रेमी अभ्यासकांसाठी उपलब्ध होईल.
पृथ्वीसेन द्वितीय चा कालखंड हा इ. स. ४७५ ते इ. स. ४९५ असा होता. अलिकडच्या काळात सापडलेली ही वाकाटक राजघराण्यातील दुसरी राजमुद्रा आहे. याआधी नंदीवर्धन येथील उत्खननात राणी प्रभावतीगुप्त हिची राजमुद्रा सापडली होती.
चंद्रपूर जिल्ह्यात अलिकडेच वाकाटक राजघराण्यातील शेवटचा राजा "पृथ्वीसेन द्वितीय" ची तांब्याची राजमुद्रा सापडली आहे. ही राजमुद्रा गोजोली गावातील प्रकाश उराडे यांनी व्यवस्थित जतन करून ठेवली होती. प्रकाश उराडे यांच्या मृत्यूनंतर त्यांचा मुलगा रंजित उराडे याने वडीलांची जुनी पेटी उघडली असता, त्यांना त्यात काही नाणी व तांब्याची नाण्यासारखी दिसणारी वस्तू आढळली. या तांब्याच्या गोल वस्तूवर काहीतरी लिहीलेले होते. रंजित यांनी कुतूहलापोटी याची अधिक माहीती घेतली असता इतिहास अभ्यासकांना ही वस्तू म्हणजे दुसरी तिसरी काही नसून ती वाकाटक राजा पृथ्वीसेन द्वितीय याची राजमुद्रा असल्याचे समजले. या राजमुद्रेमुळे वाकाटक राजघराण्याचा खूप मोठा इतिहासावर उजेड पडला आहे.
तांब्याच्या धातूपासून बनवलेली ही राजमुद्रा गोलाकार असून ती साधारण ६० ग्रॅम वजनाची आहे. या राजमुद्रेच्या सर्वात वरच्या भागावर बौद्ध देवता तारा (किंवा राज्यलक्ष्मी) हिचे चित्र आणि त्याखाली ब्रह्मी लिपीत (मध्यप्रदेशी लिपीत) आणि संस्कृत भाषेतील चार ओळींचा लेख कोरलेला आहे. लेख आणि देवतेची प्रतिमा ही उलटी कोरलेली आहे (Mirror Image). याचाच अर्थ या राजमुद्रेचा उपयोग राजआज्ञा, महत्त्वाचे आदेश साक्षांकित करण्यासाठी केला जात असे. या राजमुद्रेच्या मधोमध छिद्र असून तिथे कदाचित या राजमुद्रेला पकडण्यासाठी मुठ बसवण्याची व्यवस्था केलेली असण्याची शक्यता आहे. आणि कालांतराने ती मुठ विलग झाली असावी. या राजमुद्रेवरील लेखाचे देवनागरी लीप्यंतर पुढील प्रमाणे
"नरेन्द्रसेन - सत्सुनौ:
भुर्तरव्वाकाटक श्रीयः
प्रिथिविषेननृपते
जिगिशौर्ज्जयशासनं"
अर्थ : "नरेंद्रसेण याचा पुत्र पृथ्वीसेन याची ही राजमुद्रा"
या मुद्रेचे ऐतिहासिक महत्त्व लक्षात घेता नागपूरच्या मध्यवर्ती संग्रहालयाच्या विनंतीवरून रंजित उराडे यांनी उदार मनाने ही राजमुद्रा नागपूर मध्यवर्ती संग्रहालयास दान केली आहे. लवकरच हा ठेवा इतिहास प्रेमी अभ्यासकांसाठी उपलब्ध होईल.
पृथ्वीसेन द्वितीय चा कालखंड हा इ. स. ४७५ ते इ. स. ४९५ असा होता. अलिकडच्या काळात सापडलेली ही वाकाटक राजघराण्यातील दुसरी राजमुद्रा आहे. याआधी नंदीवर्धन येथील उत्खननात राणी प्रभावतीगुप्त हिची राजमुद्रा सापडली होती.
